حقِ اشتباه کردن

زندگی آنقدر پیدا و پنهان، پیچیدگی در اجزا و مؤلفه‌ها و… دارد که بقول بزرگی: “همه چیز را همگان دانند و همگان هنوز به دنیا نیامده‌اند!”
همواره اعترافِ صادقانه بزرگان علم و دانش و حکمت و معرفت، به نادانی و جهالت در برابر عظمت هستی و زندگی و انسان و… بوده است.
تا بدانجا رسید دانش من که بدانم همی که نادانم.

در واقع آنکه می‌پندارد چیزی میداند و اهل ادعا و مدعا است، هنوز اولین گام‌های بلوغِ آگاهی و معرفتی را طی نکرده است.
البته همواره توهم دانایی و از آن بدتر دانا و عقلِ کل بودن گریبان عده‌ای را در طول تاریخ بشری گرفته است. به احتمال زیاد شما در اطرافتان در همین نزدیکان و آشنایان فرد یا افرادی را مشاهده کردید که جزو این گروه از آدمیان بوده‌اند و چه بسا و ای داد که خودمان نیز در جُرگه اینان باشیم!

حال باید بدانیم با توجه به اینکه در کدام یک از این دو گروه قرار داریم در واکنش نسبت به اشتباهات و خطاهای خود و دیگران میتوانیم کاملا متفاوت عمل کنیم.
اگر خویش یا دیگری را عقل کل و دانایِ آشکار و نهان بدانیم؛ هیچ جایی برای اشتباه و خطا باز نخواهیم کرد و به محض مواجهه با اولین اشتباه و خطا، واکنش‌های عجیب و غریبی خواهیم داشت.
مگر میشود از فردی که همه چیز را میداند و در نتیجه همه چیز در تحت کنترل اوست اینچنین خطایی سر بزند!
توقع و انتظار از انسانِ همه چیز دان همواره بالاست. خطا و اشتباهات او قابل بخشش و گذشت نیست.
او حقِ اشتباه کردن ندارد!

اینچنین نگاهی بار سنگینی بر دوش فرد میگذارد که حمل آن از عهده هیچ‌کس ساخته نیست.
انسان‌های عقل کل به کامل‌ و کمال‌گراهایی منفی تبدیل میشوند که فرصت اشتباه و خطا را به شما و حتی خودشان نمیدهند.
آنها حقِ اشتباه کردن را از خویش و ما میگیرند.
از اساس چنین حقی برای آنها بی‌معناست.
هرگونه اشتباهی مساوی با تنبیه تا سر حد مرگ است!

اما اگر از این تصور – تصویرِ خام و کودکانه درباره انسان دست برداریم و جهل و نادانی را بخشِ جدایی‌ناپذیرِ ماهیت خویش بدانیم آنگاه همواره جایی برای اشتباه و خطا باز میکنیم و با انجام آنها جا نمیخوریم و جا نمیزنیم بلکه می‌پذیریم که به دلیل ندانستن اشتباه کردیم ( البته انجام عمدی برخی اشتباهات با وجود آگاهی کامل از ضرر و زیان آن، موضوع دیگری است) و حق اشتباه کردن را به خود و حتما و حتما به دیگران میدهیم و هرگز به عده‌ای توهم‌زده که خود را دانا و عقل کل فی الکل میدانند اجازه نمیدهیم این “حق مسلم” را از ما بگیرند و ما را برده توهمات و تخیلات خویش کنند.

اجازه ندهیم با انتقال حسِ بی‌ارزشی و خجالت‌زدگی، تمسخر و دست‌انداختن و… به دلیل جهل و ندانستن؛ ما را کنترل کنند. نباید با والدگریِ منتقدانه سفت و سخت و زمخت اجازه امتحان کردنِ ساحات و قلمروی جدید و نوی زندگی را از ما بگیرند تا نکند اشتباهی کنیم و خطایی مرتکب شویم.
زیرا بسیاری از اینانی که سخت از خطاهای ما میگذرند و یا نمیگذرند و اصولا اهل عبور کردن و نادیده گرفتن نیستند و قلب گشوده‌ای ندارند، انسان‌های ترسو و بزدلی هستند که از این هراس دارند تا نکند ما چیزی را بیابیم و جایی را مشاهده کنیم که آنها هرگز نرفتند و نیافتند تا در این صورت با چهره نادان و جاهل روح و روان خویش ملاقات کنند!

آنها نمی‌دانند که:
“some mistakes take us to the right place”
“چه بسا برخی اشتباهات که ما را به جای درست خواهند برد.”

و تا زمانی که مرتکب آنها نشویم نمیدانیم کدامیک راهنمای ما به جای درست خواهند بود!

حافظ در نگاهی هستی‌شناسانه سروده است:
پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت
آفرین بر نظر پاک خطا پوشش باد

خورخه لوئیس بورخس گفته است:
“هرگاه نتوانستی اشتباهی را ببخشی، آن از قلب کوچک توست نه بزرگی اشتباه.”

یکی از نشانه‌های انسان بالغ این است که به دیگران فرصت اشتباه کردن میدهد.

باگوان شری راجنیش (اوشو) گفته است:
“زندگی‌ات را بر مبنای ترس بنا نکن. بی‌هیچ واهمه‌ای زندگی کن. تنها در این صورت است که به معنای واقعی کلمه، زندگی کرده‌ای.
ترس، تو را بسته نگه می‌دارد و مانع شکوفایی‌ات می‌شود. ترس، موجب می‌شود پیش از اقدام به هر کاری، هزار و یک نگرانی و دغدغه، راه تو را سد کند.
خطا کردن لازمه‌ انسان بودن و انسان شدن است.
انسان، کاشف زندگی است. در کشفِ زندگی، از خطا گریزی نیست. اگر بیش از حد از خطاکردن بترسی، از کشف حقیقتِ زندگی در می‌مانی؛ خشکه مقدس‌ها اینگونه‌اند. آنان هیچگاه طعم زندگی را نمی‌چشند. می‌آیند و می‌روند بی‌آنکه خطایی از آنان سر بزند، بی‌آنکه دیکته‌ای بنویسند، بی‌آنکه در کلاس زندگی حاضر باشند، بی‌آنکه زندگی کنند. چقدر حقیر و ملال‌انگیز.
گشوده باش، گشوده به روی بیکران.
نترس، زیرا خداوند، طبیعتِ بشری تو را درک خواهد کرد، پس نگران نباش.”

“دکتر منوچهر خادمی”